کاخ نیاوران تهران یکی از مهمترین آثار تاریخی بهجا مانده از دوران قاجار و پهلوی است که در دل باغی ۱۲ هکتاری و سرسبز در شمال شهر واقع شده و امروزه بهعنوان مجموعهای فرهنگی شامل چندین موزه شناخته میشود. این کاخ که زمانی اقامتگاه ییلاقی خانواده سلطنتی بود، اکنون با معماری منحصربهفرد، تزئینات هنری و بخشهای مختلف به یکی از دیدنیترین جاذبههای گردشگری تهران تبدیل شده است. فضای دلانگیز باغ، تنوع معماری بناها و آثار تاریخی ارزشمند، این مجموعه را به مقصد جذابی برای علاقهمندان به تاریخ، فرهنگ و عکاسی بدل کرده است. در این مطلب با کاخ نیاوران تهران آشنا میشوید.
کاخ نیاوران در منطقه شمالشرقی تهران و در میدان شهید باهنر (نیاوران سابق) واقع شده است؛ یکی از خوشآبوهواترین نواحی پایتخت که در نزدیکی دامنههای جنوبی رشتهکوه البرز قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی باعث شده مجموعه نیاوران آبوهوای مطبوع و فضای طبیعی چشمنوازی داشته باشد؛ ویژگیای که در گذشته آن را به اقامتگاه تابستانی پادشاهان تبدیل کرده بود. دسترسی آسان از طریق وسایل حملونقل عمومی و خیابانهای اصلی تهران، این مجموعه را به مقصدی در دسترس برای بازدیدکنندگان داخلی تور تهران و گردشگران خارجی بدل کرده است.
مجموعه فرهنگیتاریخی نیاوران شامل چندین بنای ارزشمند است که هریک بازتابی از معماری و سبک زندگی درباری در دوران قاجار و پهلوی بهشمار میروند. این مجموعه که ابتدا بهدستور فتحعلیشاه قاجار و بعدها با توسعه در دوران پهلوی شکل گرفت، امروزه شامل بخشهایی مانند کاخ نیاوران (محل سکونت محمدرضاشاه)، کاخ صاحبقرانیه، موزه جهاننما، موزه حوضخانه، کتابخانه اختصاصی و موزه خودروهای سلطنتی است. تلفیق معماری ایرانی و اروپایی، تزئینات هنری و آثار تاریخی موجود در این مجموعه، آن را به یکی از ارزشمندترین جاذبههای فرهنگی پایتخت تبدیل کرده است.
مجموعه کاخ نیاوران در دل یکی از قدیمیترین باغهای ییلاقی تهران شکل گرفته و روند تکامل آن، روایتگر بیش از دو قرن از تحولات سیاسی و معماری ایران است. از دوره قاجار تا پهلوی و پس از انقلاب، این مجموعه شاهد ساختوساز، تغییر کاربری و رویدادهای مهمی بوده که آن را به یکی از نمادهای تاریخی پایتخت تبدیل کردهاند. در این بخش با تاریخچه کاخ آشنا میشوید. اگر از شهرهای دیگر کشور به بازدید از این کاخ علاقهمند هستید، همین الان با تهیه بلیط هواپیما سفرتان به پایتخت را برنامهریزی کنید.
پیشینه کاخ نیاوران به دوران فتحعلیشاه قاجار بازمیگردد؛ جایی که در میان نیزاری اطراف روستای «گردهوی»، باغی برای اقامت تابستانی شاهان ساخته شد. نام اولیه آن «نیآوران» بود که بعدها به «نیاوران» تغییر پیدا کرد. محمدشاه قاجار در این باغ بنایی ساده ساخت و ناصرالدینشاه قاجار نیز کاخ باشکوه صاحبقرانیه را بنا نهاد. در ادامه کوشک احمدشاهی نیز در پایان دوره قاجار ساخته شد.
در دوره پهلوی دوم، با دستور محمدرضا پهلوی، کاخ فتحعلیشاه تخریب و کاخ جدید نیاوران با طراحی مدرن و تلفیقی از عناصر ایرانی و اروپایی ساخته شد. این پروژه از سال ۱۳۳۷ آغاز و در سال ۱۳۴۶ به پایان رسید. معمار پروژه محسن فروغی بود و جمعی از استادان برجسته هنرهای تزیینی مانند استاد عبداللهی، استاد علیاصغر و استاد کاظمپور در اجرای تزئینات نقش داشتند. در این کاخ دو طبقه و یک نیمطبقه، بخشهایی چون سینمای اختصاصی، اتاق کار، سالن پذیرایی و اتاقهای خانوادگی طراحی شده بود.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، این مجموعه در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت و از سال ۱۳۶۵ به بعد، بهتدریج بخشهای مختلف آن بهعنوان موزههای فرهنگی و تاریخی بازگشایی شدند. بین سالهای ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸، مرمت گستردهای در این مجموعه انجام شد و در نهایت کاخ نیاوران با حفظ اصالت تاریخیاش دوباره در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
کاخ نیاوران در طول حیات خود مانند عمارت مسعودیه نقشی فراتر از یک اقامتگاه سلطنتی داشته و در بزنگاههای حساس تاریخ معاصر ایران، بهویژه در دوران حکومت محمدرضا پهلوی، بهعنوان مرکز تصمیمگیریهای مهم سیاسی عمل کرده است. جلسات، ملاقاتهای رسمی و حتی برخی برنامهریزیهای حکومتی در همین مجموعه انجام میشد. کاخ صاحبقرانیه که یکی از بخشهای اصلی مجموعه است، محل کار رسمی محمدرضا پهلوی بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی، این کاخ نیز همانند دیگر نمادهای سلطنتی تغییر کاربری داد و از نماد قدرت سیاسی به یک مرکز فرهنگی و تاریخی تبدیل شد. امروزه بازدید از این مجموعه نهتنها فرصتی برای تماشای هنر و معماری است، بلکه سفری به درون وقایع و تصمیماتی است که بخشی از سرنوشت سیاسی کشور را رقم زدهاند.
کاخ نیاوران بهعنوان یکی از جاهای دیدنی تهران، از نظر طراحی معماری و ساختار داخلی، تلفیق چشمنوازی از هنر سنتی ایرانی و سبک مدرن اروپایی است. این ترکیب هنرمندانه، نهتنها در نمای بیرونی بلکه در چیدمان داخلی و ساختار باغ اطراف آن بهخوبی مشهود است. در این بخش به بررسی ویژگیهای معماری، طراحی داخلی و ساختار باغ نیاوران میپردازیم.
بنای کاخ نیاوران در دو طبقه و یک نیمطبقه و با زیربنایی حدود ۹۰۰۰ مترمربع ساخته شده است. طراحی این کاخ بر عهده مهندس محسن فروغی، یکی از پیشگامان معماری مدرن در ایران بود که در عین توجه به اصول مدرن، از المانهای معماری اصیل ایرانی نیز الهام گرفته است. نمای بیرونی کاخ با آجرهای نخودیرنگ و ستونهای بلند سفید طراحی شده و جلوه باشکوهی دارد که تا بالکن اتاقهای طبقه دوم امتداد مییابند.
در میان شاخصترین ویژگیهای این کاخ، میتوان به سقف متحرک آن اشاره کرد؛ سازهای آلومینیومی که در روزهای خاص، امکان باز شدن دارد و نور طبیعی و هوای تازه را به فضای داخلی هدیه میدهد. اجرای تزئینات هنری کاخ نیز توسط استادان برجسته انجام شده است: گچبری توسط استاد عبداللهی، آینهکاری توسط استاد علیاصغر و کاشیکاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظمپور.
فضای داخلی کاخ نیاوران با ظرافتی مثالزدنی طراحی شده است. طبقه همکف دارای سرسرای بزرگی است که اتاقهایی مانند تالار آبی، سینمای خصوصی، اتاق پذیرایی، غذاخوری و نشیمن در اطراف آن قرار گرفتهاند. نور طبیعی، پنجرههای بلند و مبلمان طراحیشده توسط یک گروه فرانسوی، فضای داخلی را همزمان شیک و دلپذیر ساختهاند.
نیمطبقه، محل کار و اتاقهای مرتبط با شهبانو فرح دیبا و فرزند کوچک خانواده (لیلا پهلوی) بوده است. در طبقه دوم، اتاق خواب شاه و شهبانو، اتاقهای فرزندان و فضاهای خصوصیتر قرار دارند که با مجموعهای از آثار هنری ایرانی و خارجی، ظروف چینی، مجسمهها و فرشهای نفیس تزئین شدهاند. اگر به چنین المانهای ایرانی و نفیس علاقهمند هستید، حتما از بازار تجریش هم دیدن کنید. سقف این طبقه، به واسطه طراحی خاصش، به بخش مهمی از هویت معماری کاخ تبدیل شده است.
باغ نیاوران که ریشه در دوره قاجار دارد، امروزه فضای سبز اصلی اطراف مجموعه را تشکیل میدهد. این باغ تاریخی با درختان بلند، مسیرهای سنگفرششده، آبنماها و چمنکاریهای منظم، همراستا با معماری کاخ طراحی شده است. طراحی باغ به گونهای است که از هر زاویهای چشمانداز زیبایی به بنا دارد. در گوشه و کنار آن، بناهایی مانند کوشک احمدشاهی، کاخ صاحبقرانیه، موزه جهاننما و باغ کتیبهها جای گرفتهاند که خود بخشی از روایت تاریخی نیاوران هستند.
مجموعه فرهنگیتاریخی نیاوران مانند کاخ سعدآباد تنها محدود به یک کاخ مجلل نیست؛ بلکه شامل چندین عمارت، موزه و فضای ویژه است که هر کدام نقش خاصی در تاریخ و ساختار فرهنگی این مجموعه دارند. از کاخ اختصاصی نیاوران گرفته تا کوشک احمدشاهی، از کاخ صاحبقرانیه تا کتابخانهای مملو از اسناد نایاب، همه در کنار هم هویتی چندلایه از دوران قاجار تا پهلوی را شکل دادهاند. در ادامه با مهمترین بخشهای این مجموعه آشنا میشویم.
کاخ اختصاصی نیاوران، شاخصترین بنای مجموعه نیاوران و محل سکونت اصلی محمدرضا شاه پهلوی و خانوادهاش در سالهای پایانی حکومت پهلوی بود. ساخت این کاخ در سال ۱۳۳۷ به دستور شاه و با طراحی مهندس محسن فروغی آغاز شد و پس از ۹ سال، در سال ۱۳۴۶ به بهرهبرداری رسید. این عمارت دو طبقه با یک نیمطبقه میانی، با مساحت حدود ۹۰۰۰ مترمربع، در شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد و ترکیب بینظیری از معماری مدرن اروپایی و سنتی ایرانی، بهویژه الهامگرفته از دوران هخامنشی است.
نمای بیرونی کاخ با آجرهای نخودی، کاشیکاریهای ظریف و ستونهای بلند سفید طراحی شده و از همان ابتدا حس شکوه و عظمت را القا میکند. اما یکی از منحصربهفردترین ویژگیهای این کاخ، سقف آلومینیومی متحرک آن است که با سیستم الکترومکانیکی ساخت آلمان باز و بسته میشود و بهصورت طبیعی نور و تهویه را برای فضای داخلی فراهم میکرد. تزئینات داخلی نیز به دست هنرمندانی چون استاد عبداللهی (گچبری)، استاد علیاصغر (آینهکاری) و استاد کاظمپور (کاشیکاری) اجرا شدهاند. دکوراسیون و مبلمان کاخ هم توسط شرکتهای فرانسوی و آمریکایی همچون «مرسیه» و «کنول» طراحی شده است.
طبقه همکف این کاخ، دارای سرسرای بزرگ و پرنوری است که فضاهای مختلفی همچون اتاق پذیرایی، سالن غذاخوری، اتاق نشیمن، سینمای اختصاصی، تالار آبی و اتاق انتظار در اطراف آن قرار دارند. در این طبقه مجموعهای بینظیر از فرشهای نفیس ایرانی، تابلوهای نقاشی، ظروف چینی ساخت فرانسه و آلمان، مجسمهها و هدایا از دولتهای خارجی، فضای کاخ را به گالری زندهای از هنر و تاریخ تبدیل کردهاند. مشهورترین فرش این طبقه، قالی عظیم ۱۸ متری اثر استاد علی کرمانی است که تصویر بیش از ۱۰۰ پادشاه و مشاهیر ایرانی و جهانی را در خود جای داده است.
سالن سینمای اختصاصی کاخ با وسعت ۴۰۰ مترمربع، مجهز به امکانات کامل پخش فیلم، اتاق آپارات و سیستم نور و صدا است و در طراحی آن از پردههای ریلی، مبلمان فرانسوی و آثار هنری بهره گرفته شده است. اتاق پذیرایی نیز محل دیدار رسمی با مهمانان بلندپایه خارجی بود و در آن آثار نقاشی از هنرمندانی چون بهمن محصص، مارک شاگال، سیسلی و پرویز تناولی دیده میشود.
در نیمطبقه میانی، فضاهایی مانند دفتر کار فرح دیبا، اتاق کنفرانس، اتاق خواب لیلا پهلوی و اتاق ندیمهها قرار دارند. تزئینات این بخش نیز با آثار هنری، پارچههای زربافت، آثار بودایی و منبتکاریهای شرقی غنا یافته است.
طبقه دوم فضاهای خصوصی خانواده پهلوی را در برمیگیرد: اتاقهای خواب محمدرضا شاه و شهبانو، اتاقهای فرزندان، اتاق لباس و آرایش فرح، اتاق مطالعه علیرضا و فرحناز و استراحتگاه نیمروزی شاه. این بخش از کاخ بهشکلی طراحی شده که در عین مجلل بودن، احساس آرامش و زندگی خانوادگی را القا کند. اتاقها با اشیای تزئینی، تابلوفرشها، لباسهای محلی، مبلمان فرانسوی و هدایای خارجی تزئین شدهاند. تابلوی نقاشی تصویر فرح دیبا و فرزندانش از ویدال کودراس، از آثار برجسته این طبقه است.
در بخش شمالی باغ نیاوران، عمارتی دو طبقه با سقف شیروانی و نمای آجری به چشم میخورد که با عنوان «کوشک احمدشاهی» شناخته میشود؛ بنایی تاریخی که در اواخر دوره قاجار و بهعنوان اقامتگاه ییلاقی احمدشاه قاجار ساخته شد. این عمارت حدود ۸۰۰ مترمربع وسعت دارد و یکی از متمایزترین ساختمانهای مجموعه نیاوران از نظر طراحی و جزئیات معماری به شمار میرود.
نمای بیرونی کوشک با آجرهای منقوش قالبی به رنگ نخودی تزئین شده و طبقه دوم آن با ایوانی سرتاسری احاطه شده که بر زیبایی ساختمان افزوده است. این ایوان با ۶ ستون آجری قطور و ۲۶ ستون سفید رنگ گچی پوشیده شده که فضای خارجی بنا را بهشدت چشمگیر کردهاند. سقف شیروانی عمارت و نقوش گچبری مثل نقش شیر و خورشید در برخی بخشها، نشانههایی از تاثیر هنر ایرانی و سبک نئوکلاسیک اروپایی را در خود دارد.
در طبقه همکف، یک سرسرای مرکزی با حوضی مرمرین در وسط قرار دارد که اطراف آن شش اتاق و دو راهرو تعبیه شدهاند. فضای داخلی این طبقه، علاوه بر کاربری سکونتی، در دورههایی بهعنوان دفتر آجودانی یا محل اقامت رضا پهلوی، ولیعهد، مورد استفاده قرار گرفت. در این فضا مجموعهای از آثار تاریخی، آلات موسیقی، فرشهای نفیس، ظروف چینی، هدایای خارجی و اشیای شخصی اعضای خاندان سلطنتی در معرض نمایش قرار گرفتهاند.
اتاقهایی مانند اتاق خواب و مطالعه رضا پهلوی، اتاق غذاخوری و اتاق آجودان، به همراه آثار هنری و دکوری همچون پیانو دربار، بشقابهای یادبود، جعبههای منبتکاری، و کتابهایی با ترجمه فرح دیبا، بخشی از فضای نمایشی این کوشک هستند. آب قنات باغ از دل کوشک عبور میکرده و به حوض دایرهای شکل مقابل عمارت میرسیده که هنوز هم زیبایی آن پابرجاست. اگر با بازدید از کاخ نیاوران به طبیعت پایتخت علاقهمند شدهاید، فرصت گشتوگذار در توچال تهران را از دست ندهید.
طبقه دوم کوشک، که امکان بازدید عمومی از آن وجود ندارد، شامل سالن مرکزی و ایوان چهار طرفهای است که در گذشته از آن بهعنوان اتاق موسیقی استفاده میشد. قفسههای چوبی با ویترین، در چهار سوی سالن، محل نگهداری ابزار موسیقی و اشیای تزئینی بودهاند که امروزه به طبقه همکف منتقل شدهاند.
پس از انقلاب اسلامی، این بنا مدتی کاربری اداری و سپس نمایشگاهی یافت و نهایتا در سال ۱۳۷۹ بهعنوان موزه به روی عموم گشوده شد. در سال ۱۳۸۴ نیز با انجام تعمیرات تاسیساتی، مجددا بازگشایی شد. کوشک احمدشاهی امروز بهعنوان بخشی مستقل از مجموعه نیاوران، جلوهای از دوران گذار معماری و تاریخ سیاسی ایران را به بازدیدکنندگان خود ارائه میدهد.
کاخ صاحبقرانیه یکی از قدیمیترین و شاخصترین بناهای مجموعه نیاوران است که به دستور ناصرالدینشاه قاجار در سال ۱۲۶۷ هجری قمری ساخته شد. نام این کاخ از عنوان «صاحبقران» برگرفته شده که ناصرالدینشاه در آغاز سیویکمین سال سلطنتش بر خود نهاد. این عمارت در ابتدا با کاربری ییلاقی و شامل بخشهایی چون حرمسرا، دیوانخانه و اندرونی ساخته شد و طی دوران مظفرالدین شاه و احمد شاه، تغییراتی چون کوچکسازی حرمسرا در آن اعمال شد.
در دوره رضاشاه، کاخ برای مدتی مورد بیتوجهی قرار گرفت، اما در سال ۱۳۱۸ و در آستانه ازدواج محمدرضا پهلوی، بازسازی گستردهای در آن انجام شد. هرچند مراسم ازدواج به دلیل سرمای شدید در جای دیگری برگزار شد، اما این مرمتها موجب نوسازی کامل تزئینات داخلی، مبلمان، فرشها و معماری کاخ شد. در دوران محمدرضا پهلوی، از طبقه بالای این عمارت به عنوان دفتر کار رسمی استفاده میشد.
این طبقه شامل فضاهایی چون تالار آیینه (یا تالار جهاننما)، اتاق مذاکرات نظامی، اتاق اسناد، اتاق ملاقاتهای خصوصی، اتاق انتظار سفرا و اتاق استراحت نیمروزی شاه بود. تالار آیینه یکی از شاخصترین بخشهای این طبقه است که با آینهکاریهای ظریف، ارسیهای رنگین، فرشهای تبریز و کرمان، لوسترهای چکسلواکی و ظروف تزئینی ساخت آلمان و فرانسه تزئین شده است. میز کار محمدرضا شاه در شاهنشین شمالی این تالار قرار دارد.
در حاشیه دیگر این طبقه، مجموعهای از تابلوهای نقاشی، عکسهای سران کشورها، مدالها، هدایای دیپلماتیک و سلاحهای قدیمی به نمایش درآمده است. حتی اتاقی اختصاصی برای دندانپزشکی و تجهیزاتی نظیر کامپیوترهای اداری نیز در این دوره به کاخ افزوده شد که نشاندهنده سطح امکانات و بهروز بودن این فضای اداری سلطنتی بود.
طبقه زیرین کاخ صاحبقرانیه، معروف به «حوضخانه»، بخشی دیدنی با کاربری فرهنگی است که شامل چایخانه، کرسیخانه، و تالار مرکزی حوض است. این فضا با سقفهای چوبی منقوش قرن دوازدهم، گچبریها و آثار هنری متنوع، بهویژه تابلوی حوضخانه اثر کمالالملک، به یکی از زیباترین بخشهای کاخ تبدیل شده است. در کرسیخانه، نقاشی «یوسف و زلیخا» و سنگنگارهای از مجلس شیخ صنعان از آثار برجسته موجود هستند. ظروف بلوری، وسایل پذیرایی و تزئینی ساخت ایران و اروپا، هویت اشرافی این فضا را تکمیل کردهاند.
پس از انقلاب اسلامی، این کاخ در سال ۱۳۷۴ مورد مرمت اساسی قرار گرفت و از سال ۱۳۷۷ با رعایت اصول موزهآرایی بهعنوان موزه در دسترس عموم قرار گرفت. با این حال، از سال ۱۳۹۴ به دلیل نیاز به مقاومسازی و مطالعات آسیبشناسی، بازدید از کاخ تا اطلاع ثانوی متوقف شده است.
کتابخانه اختصاصی نیاوران، در سال ۱۳۵۵ و در ضلع شرقی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران ساخته شد؛ بنایی با زیربنای حدود ۷۷۰ مترمربع که در سه طبقه شامل دو طبقه اصلی و یک زیرزمین طراحی شده و بهعنوان کتابخانه شخصی فرح پهلوی مورد استفاده قرار میگرفت. این فضا محل نگهداری منابع علمی و هنری خاندان پهلوی بود و امروزه بهعنوان یکی از غنیترین موزههای کتاب و هنر در تهران شناخته میشود.
طراحی سازه این کتابخانه به عهده مهندس عبدالعزیز فرمانفرمائیان بود و دکوراسیون داخلی آن را طراح آمریکایی، چارلز سویگنی، اجرا کرد. فضای داخلی ترکیبی هنرمندانه از آینه، برنز و شیشه است و با الهام از فرم چهارایوانی ایرانی، حالوهوایی مینیمال و مدرن دارد. روشنایی سقف با بیش از ۳۰۰۰ استوانه شفاف تامین شده و طراحی نورپردازی، نوعی جلوه موزهای به فضا بخشیده است.
کتابخانه نیاوران بیش از ۲۳ هزار جلد کتاب در قالب ۱۶ هزار عنوان و آثاری را در زمینههای تاریخ ایران، ادبیات فرانسه، هنر، نقاشی، معماری، تمدنها، علوم اجتماعی، دانشنامهها و باستانشناسی در خود جای داده است. مجموعه کامل انتشارات دانشگاه تهران، چاپهای اول سفرنامههای ایران، آثار بنیاد فرهنگ ایران و کتابهای نفیس با صحافی سلطنتی در این فضا نگهداری میشوند.
در میان این کتابها، آثار اهدایی از شخصیتهای برجسته داخلی و خارجی جایگاه ویژهای دارند؛ نامهایی مانند پروین اعتصامی، علینقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو و دیگر چهرههای سرشناس فرهنگی و سیاسی در این لیست دیده میشوند.
زیرزمین کتابخانه بهعنوان مخزن و محل نگهداری مجموعههای خاص مورد استفاده قرار گرفته و در آن اسناد ارزشمندی چون نسخههای خطی از خوشنویسان برجستهای مانند میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی و زینالعابدین حسنی قرار دارد.
در کنار منابع مکتوب، این فضا یک کلکسیون هنری چشمگیر نیز دارد. بیش از ۳۵۰ اثر هنری شامل تابلوهای نقاشی، مجسمهها و آثار حجمی از هنرمندان ایرانی و خارجی مانند پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، ناصر اویسی، محمود فرشچیان، جعفر روحبخش، سالوادور دالی، خوان میرو، اندی وارهول و آلن بایاش، دیوارها و گوشههای کتابخانه را آراستهاند.
امروزه این کتابخانه دیگر عملکرد مطالعه ندارد و با عنوان «موزه کتابخانه اختصاصی» شناخته میشود. از سال ۱۳۸۳ این مجموعه بهطور تخصصی شناسایی و ساماندهی شده و اکنون امکان بازدید از آن برای علاقهمندان به تاریخ، فرهنگ و هنر ایران فراهم است.
مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، تنها به کاخها و ساختمانهای سلطنتی محدود نمیشود. در دل این باغ تاریخی، موزهها و گالریهایی متنوع جای گرفتهاند که هرکدام بخشی از میراث فرهنگی، هنری و تاریخی ایران را روایت میکنند. در ادامه به معرفی مهمترین این فضاهای فرهنگی میپردازیم:
موزه جهاننما یکی از ارزشمندترین و متفاوتترین بخشهای مجموعه نیاوران است؛ فضایی نهچندان وسیع که گنجینهای بینظیر از هنر و فرهنگ جهانی را در دل خود جای داده است. این موزه در سال ۱۳۵۵ با هدف نگهداری آثار اهدایی یا خریداریشده برای فرح دیبا تاسیس شد و از سال ۱۳۷۶ به روی عموم باز شد.
ساختمان موزه در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه قرار دارد و شامل چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن اصلی در زیرزمین است. آثار موجود در موزه را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
یکی از جذابترین ویژگیهای این موزه، سقف سالن اصلی است که با نقاشیهایی با طرح گل و مرغ شیرازی تزیین شده؛ طرحی که از دور شبیه یک فرش دستباف ارزشمند به نظر میرسد.
موزه جهاننما، فراتر از یک نمایشگاه آثار هنری، فضایی است که بازتابی از تاریخ، تمدن و ذوق انسانی را به شکلی فشرده و تماشایی به تصویر میکشد؛ جایی که هنر مدرن در کنار میراث باستانی، گفتوگویی بیکلام و جهانی را آغاز میکنند.
موزه خودروهای اختصاصی نیاوران، گاراژ سابق خاندان پهلوی است که در تیرماه ۱۳۹۱ با هدف ساماندهی بخشی از آثار تاریخی و پاسخ به علاقهمندی بازدیدکنندگان به وسایل نقلیه سلطنتی، به موزه تبدیل شد. این فضا با حدود ۲۰۰ مترمربع وسعت، در بخش شمالغربی مجموعه قرار دارد و امروزه نقش مهمی در روایت بخشی از سبک زندگی سلطنتی ایفا میکند.
در این موزه خبری از نمایش فنی یا تخصصی خودروها نیست؛ تمرکز بیشتر بر نمایش ظاهری وسایل و بازتاب سبک زندگی سلطنتی است. بازدیدکنندگان میتوانند خودروهای لوکس، موتورسیکلتهای خاص و وسایل نقلیه ویژهای را ببینند که به خاندان پهلوی تعلق داشتهاند. برخی از آثار شاخص این موزه عبارتاند از:
این وسایل نقلیه نهتنها بهعنوان اشیای فنی بلکه بهعنوان بخشی از تاریخ زندگی روزمره، تشریفات و سبک سلطنتی خاندان پهلوی اهمیت دارند. اگرچه این موزه کوچک است، اما برای علاقهمندان به خودرو، تاریخ معاصر ایران و سبک زندگی دربار، فضایی جالب و متفاوت فراهم میکند.
بازدید از مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، تجربهای منحصربهفرد از معماری، هنر و تاریخ ایران معاصر است. برای داشتن یک بازدید کامل و بدون دردسر، دانستن اطلاعات کاربردی مثل مسیرهای دسترسی، ساعات کاری و قیمت بلیط ضروری است. در ادامه، همه چیزهایی که باید قبل از رفتن بدانید را آوردهایم:
قیمتهای بلیط برای گردشگران داخلی به شرح زیر است:
توجه داشته باشید که کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه در حال حاضر تعطیل هستند و امکان بازدید از این بناها وجود ندارد.
بازدید از یک مجموعه تاریخی یا تفریحی مانند مگامال تهران وقتی لذتبخشتر میشود که امکانات رفاهی مناسبی هم در دسترس باشد. مجموعه نیاوران علاوه بر بناهای دیدنی، خدمات متنوعی برای رفاه بازدیدکنندگان ارائه میدهد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره میکنیم.
یکی از جذابترین بخشهای مجموعه نیاوران برای استراحت و رفع خستگی، کافه مجموعه است که در کنار فضای دلنشین باغ و حوض کوشک احمدشاهی قرار دارد. این کافه با بازسازی دو کلبه قدیمی و طراحی محیطی آرام، فضایی مناسب برای نوشیدن چای، قهوه یا خوردن یک وعده سبک در حین بازدید از مجموعه فراهم کرده است. اگر صبح زود به مجموعه سر بزنید، کافه کازین که یکی از شعبههایش در همین مجموعه فعالیت میکند، مکان خوبی برای صرف صبحانه است.
فروشگاه فرهنگی مجموعه نیاوران هم در چند بخش فعالیت دارد: صنایع دستی، سنگهای تزئینی، کتابهای هنری و تاریخی و مجموعهای از لوحهای فشرده موسیقی ایرانی و بینالمللی. این فروشگاه، فرصت خوبی برای خرید یادگاریهایی خاص و مرتبط با فرهنگ ایرانی در اختیار شما میگذارد.
برای بازدیدکنندگانی که به دنبال تجربهای دقیقتر و اطلاعاتی عمیقتر از بناها و آثار هستند، خدمات راهنمای گردشگری در مجموعه نیاوران در نظر گرفته شده است. راهنمایان مجموعه با روایتهایی دقیق از تاریخچه کاخها، هنرهای تزئینی و زندگی خاندان پهلوی، تجربه بازدید را برای علاقهمندان تاریخ و هنر ارزشمندتر میکنند.
علاوهبر موارد فوق در محوطه مجموعه، امکانات پایهای مانند نیمکتهای استراحت، آبسردکن، سرویسهای بهداشتی، نمازخانه و دستگاههای صدور بلیت الکترونیک برای راحتی بازدیدکنندگان فراهم شده است. اگر قصد خرید در نزدیکی کاخ را دارید، پیشنهاد میکنیم به مرکز خرید پالادیوم تهران سر بزنید.
اگر برای بازدید از کاخ نیاوران برنامهریزی میکنید، بد نیست کمی بیشتر در اطراف وقت بگذرانید. محله نیاوران و مناطق اطرافش پر از دیدنیهای جذاب و متنوعی است که میتوانید در یک برنامه نیمروزه یا یکروزه به آنها سر بزنید. از کاخها و موزهها گرفته تا پارکهای خوشآبوهوا و نمادهای مدرن و هتل تهران، همه در نزدیکی شما هستند.
مجموعه فرهنگیتاریخی نیاوران، چیزی فراتر از یک کاخ سلطنتی است؛ اینجا تلفیقی است از تاریخ، هنر، معماری و سبک زندگی درباری که از دوران قاجار تا پهلوی امتداد دارد. چه بهدنبال فهم بهتر تاریخ معاصر باشید، چه صرفا علاقهمند به گشتوگذار در فضایی زیبا و سرشار از جزئیات فرهنگی، نیاوران یکی از کاملترین انتخابها برای شماست.
اگر هنوز برنامهای برای بازدید از این مجموعه نریختهاید، پیشنهاد میکنیم در اولین فرصت، بازدید از نیاوران را در لیست گشتهای شهری خود قرار دهید. امکانات رفاهی، مسیر دسترسی آسان، موزههای متنوع، معماری تماشایی، فضای سبز و دیدنیهای اطراف، همه کنار هم تجربهای فراموشنشدنی را رقم میزنند.