در نزدیکی ورودی اصلی مجموعه VDNKh، بنای باشکوه و ۱۰۰ متری تیتانیومی خودنمایی میکند؛ یادبودی به نام «فاتحان فضا» که در سال ۱۹۶۴، به افتخار پرتاب تاریخی اسپوتنیک ساخته شد. درست در پای این ابلیسک فضایی، یکی از جذابترین موزههای مسکو جا خوش کرده: موزه فضانوردی. این موزه نمایشگاهی از دستاوردهای علمی شوروی سابق است و سفری بصری به روزگار رقابتهای فضایی میان قدرتهای جهانی را پیش روی مخاطب میگذارد. از اولین موتور موشکی شوروی تا ماهنورد «لونُوخود» و پوسترهای تبلیغاتی پرشور آن دوران، همهچیز بهگونهای طراحی شده تا بیننده را به قلب تاریخ اکتشافات فضایی ببرد. اگر تا به حال دلتان میخواست بدانید مسابقه فتح فضا دقیقا چه شکلی بوده، اینجا بهترین نقطه شروع است. در این مقاله هر آنچه را که باید درباره موزه فضانوردی مسکو بدانید، در اختیارتان قرار میدهیم. تا انتها همراه ما باشید.
موزه فضانوردی مسکو در خیابان پراسپکت میرا، شماره ۱۱۱ و در نزدیکی ایستگاه متروی “VDNKh” واقع شده است. برای رسیدن به موزه، کافی است در همین ایستگاه از قطار مترو پیاده شوید و به سمت جلوی قطار حرکت کنید. پس از خروج از ایستگاه، مسیر را به سمت چپ ادامه دهید؛ موزه دقیقا در پای بنای باشکوه «فاتحان فضا» قرار دارد؛ ابلیسک بلند و تیتانیومی که از فاصله دور نیز قابل تشخیص است. این مسیر ساده و مشخص باعث شده تا حتی گردشگران ناآشنا با شهر نیز بتوانند بهراحتی به یکی از دیدنیترین موزههای علمی مسکو دسترسی پیدا کنند. در صورت خرید تور روسیه نیازی نیست دغدغهای در این باره داشته باشید؛ زیرا همه تمهیدات لازم برای ترنسفر داخلی از قبل تدارک دیده شده است.
موزه فضانوردی مسکو نهتنها یکی از بزرگترین موزههای علمی-تاریخی در دنیاست، بلکه بخش مهمی از هویت علمی قرن بیستم را در خود حفظ کرده و بازدید از آن جایگاه ویژهای در برنامه برخی از تورهای اروپا دارد. سرآغاز داستان آن به سال ۱۹۶۴ بازمیگردد؛ زمانی که بنای نمادین «فاتحان فضا» در خیابان پراسپکت میرا سر به آسمان کشید. این سازه ۱۱۰ متری از تیتانیوم، بهدست معماران میخائیل بارش و آندری کولچین و با همکاری مجسمهساز آندری فایدیشـکراندیِفسکی ساخته شد. بنایی که نهفقط یک نماد شهری، بلکه تجسمی از جهش فناورانه شوروی در دوران رقابتهای فضایی بود.
سه سال بعد، در ۲۸ سپتامبر ۱۹۶۷، دولت شوروی تصمیم گرفت موزهای در پای این بنای باشکوه ایجاد کند؛ موزهای که قرار بود افتخارات فضایی ملت را جاودانه کند. در نهایت، در ۱۰ آوریل ۱۹۸۱ و همزمان با بیستمین سالگرد اولین پرواز سرنشیندار به فضا، درهای موزه به روی عموم گشوده شد. پس از گذشت ۲۵ سال، موزه برای نوسازی گسترده تعطیل شد و اکنون با بازطراحی کامل و بهروزترین فناوریها، تصویری جامعتر از تاریخ و آینده فضا را به بازدیدکنندگان ارائه میدهد.
در روسیه جاهای دیدنی کم نیست و موزه فضانوردی مسکو یکی از آنهاست. با بیش از ۹۸ هزار شیء تاریخی و علمی، نهفقط یکی از بزرگترین موزههای فنی در روسیه، بلکه در کل جهان بهشمار میرود. این مجموعه وسیع، در مساحتی بیش از سه کیلومتر مربع، گنجینهای بینظیر از دستاوردهای بشر در مسیر فتح فضا را در خود جای داده است.
در میان انبوهی از نمایشگاهها و اشیای تاریخی، ما ۱۵ مورد از مهمترین و الهامبخشترین آثار فضایی را انتخاب کردهایم که هر کدام بهتنهایی دلیلی قانعکننده برای بازدید از این موزه هستند. از نخستین تجهیزات پرتاب تا یادگارهایی از متموریتهای بینالمللی، این آثار روایتگر تاریخ هستند و نشان میدهند چگونه رویای سفر به فراسوی زمین، رنگ واقعیت گرفت.
اولین اثر مهم در میان مجموعه عظیم موزه فضانوردی، ماکت فنی ماهواره اسپوتنیک-۱ است؛ شیء کوچکی که مسیر تاریخ را تغییر داد. این ماهواره سادهساخت، در چهارم اکتبر سال ۱۹۵۷، به مدار زمین فرستاده شد و آغازگر عصری شد که امروز آن را با نام «دوران فضا» میشناسیم. بدون پرتاب اسپوتنیک، شاید امروز موزهای با این ابعاد و اهمیت وجود نداشت.
اسپوتنیک-۱ نهتنها پایهگذار نخستین گامهای بشر در فضا بود، بلکه زمینهساز حضور نخستین فضانورد و بسیاری از پیشرفتهای علمی و فناورانه شد. جالب است بدانید این ماهواره که به یکی از شناختهشدهترین نمادهای شوروی تبدیل شد، در سال ۲۰۱۸ نیز حضوری ویژه داشت و بهعنوان یکی از نمادهای رسمی جام جهانی فوتبال در روسیه انتخاب شد. گوی فلزی کوچکی که همچنان در حافظه جمعی جهان، درخشش خودش را حفظ کرده است و حتی صرفا دیدن آن از نزدیک ارزشش را دارد که بابت بلیط هواپیما مسکو هزینه کنید.
در میان نمایشگاههای موزه فضانوردی، یکی از تاثیرگذارترین بخشها مربوط به دو قهرمان چهارپای سفرهای فضایی است: بلکا و استرلکا. این دو سگ شجاع، در ۱۹ اوت ۱۹۶۰ با کپسولی به فضا فرستاده شدند و پس از سفری موفق، سالم به زمین بازگشتند؛ اتفاقی تاریخی که راه را برای ارسال انسان به فضا هموار کرد.
در موزه، بازدیدکنندگان میتوانند نمونه تاکسیدرمیشده این دو سگ فضانورد را از نزدیک ببینند، اما آنچه این بخش را خاصتر میکند، کپسول اصلی بازگشت آنها به زمین است که هنوز آثار فرود روی آن باقی مانده. فرورفتگیها، خطوخشها و آثار فرسایش، یادگاری زنده از لحظهای است که فناوری و جسارت، مرزهای زمین را برای همیشه پشت سر گذاشتند. برای مشاهده اطلاعات پرواز مسکو به تهران بهمنظور سفر به این شهر زیبا روی لینک کلیک کنید.
در میان اسناد نادر موزه فضانوردی، یک قطعه کاغذ ساده اما باارزش، چشمها را به خود جذب میکند: الکتروکاردیوگرام یوری گاگارین، نخستین انسانی که به فضا رفت. این نوار قلب، شامگاه ۱۱ آوریل ۱۹۶1، کمتر از ۲۴ ساعت پیش از پرتاب تاریخی، از گاگارین گرفته شده است و نشان میدهد که قلب او در آستانه ورود به ناشناختهترین نقطه هستی، چگونه میتپید.
پزشکان در آن شب حساس، هر چهار ساعت علائم حیاتی او را بررسی میکردند. دکتر آدا کوتُفسکایا، یکی از پزشکانی که نخستین فضانوردان را آماده میکرد، بعدها نوشت: «یوری آرام بود، متمرکز و بسیار جدی. گاهی چند خط از آهنگهای معروف آن زمان را زمزمه میکرد، اما بیشتر سکوت میکرد. چهار ساعت مانده به پرتاب، نوار قلبیاش نشان میداد که نگران است؛ و چه کسی در آن لحظه نمیبود؟ اما او بلد بود احساساتش را کنترل کند.»
در بخشی از موزه که انگار زمان در آن متوقف شده، لباسهای فضانوردی شش فضانورد نخست اتحاد جماهیر شوروی به نمایش درآمدهاند؛ لباسهایی که بیشتر از آنکه شبیه لباس باشند، شبیه به سازههای مهندسیشده هستند. این لباسها تنها برای پوشیدن طراحی نشده بودند، بلکه سیستمهای پیچیدهای برای تهویه، پشتیبانی حیات و تحمل شرایط سخت سفر فضایی داشتند و تا ۱۰ روز دوام میآوردند.
یوری گاگارین، گِرمان تیتوف، آندریان نیکولایف، پاول پوپوویچ، والری بیکوفسکی و والنتینا ترشکووا (اولین زنی که به فضا رفت) همگی با این لباسها، ماموریتهایشان را آغاز کردند. برای ترشکووا، لباس ویژهای طراحی شد که متناسب با فیزیک زنانه باشد که گامی مهم در طراحی آینده تجهیزات فضایی بود. امروزه این لباسها در ویترینهای شیشهای موزه، نهتنها بهعنوان ابزارهای فنی، بلکه بهعنوان نمادهای جسارت، پیشگامی و آغاز یک دوران تازه در نگاه بشر به آسمانها دیده میشوند. برای مشاهده قیمت هتل در مسکو به منظور اقامت در این کشور برای بازدید از موزه فضانوردی کلیک کنید.
یکی از نقطههای عطف در تاریخ فضا، در سال ۱۹۳۳ و با پرتاب آزمایشی موشک GIRD-09 رقم خورد. این موشک توسط میخائیل تیخونراوف، در چارچوب فعالیتهای گروه پژوهش پیشرانش واکنشی (GIRD) طراحی شده بود و از پیشران هیبریدی شامل ترکیبی از رزین و بنزین استفاده میکرد؛ ترکیبی ساده، اما برای زمان خودش پیشرو و جسورانه.
پرتاب این موشک از محوطهای در ناخابینو انجام شد و تا ارتفاع ۴۰۰ متری بالا رفت. این رویداد، به گفته سرگئی کارالیوف، معمار اصلی برنامه فضایی شوروی، نقطه شروعی برای پرواز موشکهای ساخت داخل بود. او در گزارشی نوشت: «۱۷ اوت ۱۹۳۳ بیتردید روزی سرنوشتساز در تاریخ GIRD است. از این لحظه به بعد، موشکهای شوروی قادر به پرواز بر فراز جمهوری ما هستند!»
در بخش کلیدی موزه فضانوردی، بازدیدکنندگان با نمونهای واقعی و تمامقد از فضاپیمای سایوز روبهرو میشوند: یکی از ماندگارترین و قابلاعتمادترین سامانههای فضایی جهان. از نخستین پرتاب آن در ۲۳ آوریل ۱۹۶۷ تا به امروز، سایوز بیش از ۱۳۰ ماموریت سرنشیندار به ایستگاههای مداری «سالیوت»، «میر» و «ایستگاه فضایی بینالمللی» انجام داده است.
مدلی که در موزه به نمایش گذاشته شده، از سه بخش تشکیل شده است: بخش زندگی، بخش تجهیزات و کپسول بازگشت واقعی سایوز TMA-4 که در سال ۲۰۰۴، محل رفتوبرگشت فضانورد رکورددار روس، گنادی پادالکا بوده است. بازدید از این فضاپیما نهتنها یک نگاه فنی به مهندسی پیشرفته سایوز ارائه میدهد، بلکه بیننده را به دل واقعیت سفرهای فضایی امروزی میبرد؛ جایی که فضا، دیگر رویا نیست، بلکه مسیر کاری روزمره فضانوردان است.
از لحظهای که وارد مدل مهندسی واحد اصلی ایستگاه فضایی میر میشوید، انگار پا به زندگی روزمره در مدار زمین گذاشتهاید. این بخش از موزه، یکی از محبوبترین و پربازدیدترین نمایشگاههاست و دلیلش واضح است: بازدیدکننده صرفا نگاه نکرده و تجربه هم میکند.
در این مدل، میتوانید مقیاس واقعی یک خانه فضایی را حس کنید. اتاق خواب فضانوردان، محل کار، میز غذاخوری، و حتی سرویس بهداشتی به نمایش گذاشته شدهاند. همه چیز طوری چیده شده که درک درستی از شرایط زندگی در محیطی بیوزن و محدود برایتان فراهم شود. اگر همیشه کنجکاو بودید بدانید فضانوردها چطور در فضا زندگی میکنند، اینجا بهترین فرصت برای کشف آن است.
در میان آثار موزه فضانوردی، سازهای به طول ۱۴.۵ متر به نام «سوفورا» توجه بسیاری را به خود جلب میکند؛ سازهای که توسط فضانوردان آناتولی آرتسبارسکی و سرگئی کریکالیوف در جولای ۱۹۹۱ روی ماژول «کوانت» از ایستگاه فضایی میر نصب شد.
سوفورا در اصل برای بخشی از سیستم رانش بیرونی طراحی شده بود، اما بهدلیل موقعیت خاصش، کارکردی نمادین نیز پیدا کرد. این سازه به عنوان دکل پرچم اتحاد جماهیر شوروی مورد استفاده قرار گرفت؛ آخرین پرچمی که پیش از فروپاشی رسمی این کشور، در فضا به اهتزاز درآمد. این پرچم به عنوان یادگاری از پایانی نمادین برای یک دوره تاریخی تا مارس ۱۹۹۲ در مدار باقی ماند.
یکی از متفاوتترین و شاید هیجانانگیزترین وسایل موجود در موزه فضانوردی، موتورسیکلت فضایی است؛ وسیلهای که در ظاهر ساده به نظر میرسد اما نقشی کلیدی در فعالیتهای فضانوردان، بهویژه در دوران جنگ سرد، داشته است.
این دستگاه کوچک و خودران برای حرکت در فضای باز طراحی شده بود و به کمک پیشرانههای جت، سیستم تغذیه، کنترل، ارتباطات و کابل ایمنی، به فضانوردان امکان میداد در خارج از ایستگاه فضایی عملیات تعمیراتی یا آزمایشهای علمی انجام دهند. با این حال، کارکرد این وسیله فقط محدود به ماموریتهای صلحآمیز نبود.
در طراحی آن، کاربردهای نظامی هم از جمله غیرفعالسازی یا از کار انداختن ماهوارههای دشمن مدنظر بود. موتورسیکلت فضایی بهنوعی نماد تقاطع فناوری، خلاقیت و رقابت سیاسی در دوران اوج تنشهای فضایی است؛ نمونهای از ابزارهایی که پشت چهره آرام علم، گاهی ماموریتهای بسیار حساستری را پنهان میکردند.
در بخش مهندسی موزه فضانوردی، مدل مهندسی لونُوخود-۱ به همراه پنل کنترل اصلی آن به نمایش گذاشته شده است؛ وسیلهای که عنوان اولین خودروی کنترل از راه دور بر سطح یک جرم آسمانی را به نام خود ثبت کرد. این آزمایشگاه سیار هشتچرخ، به اندازه یک خودروی ژیگولی، در سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۱ روی سطح ماه حدود ۱۰.۵ کیلومتر حرکت کرد و مجموعهای از ماموریتهای علمی، تصویربرداری و تحلیل خاک را با موفقیت به انجام رساند.
ماموریت لونُوخود فقط علمی نبود؛ این ربات بهدنبال محل مناسبی برای فرود ماموریتهای سرنشیندار شوروی روی ماه میگشت؛ متموریتی که هرچند هرگز انجام نشد، اما برنامهریزی و تجهیزاتش تا این حد پیشرفته و دقیق طراحی شده بودند. پنل کنترل اصلی این ربات که عملیات را از زمین هدایت میکرد، توسط ویچسلاو دووگان، اپراتور هدایتکننده لونُوخود-۱ و ۲، به موزه اهدا شده است؛ ابزاری که هنوز رد دستانی را حفظ کرده که نخستین «رانندگی» انسانی در خارج از زمین را ممکن کردند.
در میان مجموعهای که بیشتر بر دستاوردهای فضانوردی شوروی تمرکز دارد، حضور لباس فضایی مایکل کالینز حالوهوایی بینالمللی به موزه فضانوردی مسکو بخشیده است. کالینز یکی از سه عضو ماموریت تاریخی آپولو ۱۱ بود؛ اولین سفر انسان به مدار ماه. او برخلاف نیل آرمسترانگ و باز آلدرین هرگز روی سطح ماه قدم نگذاشت، اما هدایت ماژول فرماندهی کلمبیا را برعهده داشت؛ ماژولی که در مدار ماه باقی ماند و بخش حیاتی ماموریت را پشتیبانی کرد.
همچنین مایکل کالینز نخستین انسانی بود که دو راهپیمایی فضایی را تجربه کرد؛ رکوردی که نام او را برای همیشه در تاریخ ثبت کرد. لباسی که او در این ماموریت به تن داشت و تا مدار ماه سفر کرده، توسط گای ایلیچ سورین، مدیر و طراح اصلی شرکت تحقیقاتی «زوزدا»، به موزه اهدا شده است.
در دسامبر ۱۹۷۱، برای نخستینبار در تاریخ، بشر توانست نمایی واقعی از سطح مریخ را ببیند و این اتفاق با ماموریت خودکار مارس-۳ رقم خورد. این فضاپیما که توسط اتحاد جماهیر شوروی به سیاره سرخ ارسال شده بود، با موفقیت روی سطح مریخ فرود آمد و چند تصویر ابتدایی را از طریق سیگنال ویدیویی به زمین منتقل کرد.
مارس-۳ همچنین حامل یک دستگاه آزمایشی به نام PrOP-M بود؛ رباتی متحرک با پای پیاده (!) که برای بررسی قابلیت عبورپذیری خاک مریخ طراحی شده بود. این ماشین کوچک شاید با «مریخیها» برخوردی نداشت، اما دادههایی ارزشمند از جو، دمای محیط و ناهمواریهای سطح سیاره را به زمین ارسال کرد. فرودگر اصلی و بخشی از تجهیزات این مأموریت حالا در موزه فضانوردی نگهداری میشود.
یکی از افتخارآمیزترین اشیای موجود در موزه فضانوردی، محفظه بازگشتی ماموریت لونا-۱۶ است؛ اولین ماموریت خودکاری که موفق شد خاک ماه را به زمین بازگرداند. در سال ۱۹۷۱، این محفظه حامل ۱۰۱ گرم از خاک ماه (رگولیت)، از ناحیهای نزدیک به دریای فراوانی، به زمین بازگشت و بهعنوان یک نقطه عطف در تاریخ اکتشافات فضایی ثبت شد.
دادههایی که از این ماموریت بهدست آمد، فرضیات اصلی سرگئی کارالیوف، طراح ارشد برنامه فضایی شوروی، را تایید کرد: سطح ماه سخت است و ساختار زمینشناسیاش، بهویژه ترکیبات بازالتی، با بخشهایی از زمین همسن و همخاستگاه است. جالب اینکه ۲۰ نمونه مختلف از خاک ماه طی همین ماموریت به زمین رسیدند و امروز بخشی از آنها در همین موزه نگهداری میشوند. اگر میخواهید ببینید اولین «هدیه واقعی» از یک جرم آسمانی دیگر چه شکلی دارد، بازدید از این بخش را نباید از دست بدهید.
در روزگاری که رقابت فضایی، بازتابی از تنشهای سیاسی میان دو ابرقدرت بود، برنامه مشترک آپولو–سایوز نقطه عطفی در همکاری فضایی محسوب میشد. اما پیش از آنکه این همکاری ممکن شود، یک چالش فنی جدی باید حل میشد: سازگاری مکانیزم اتصال فضاپیماها.
ابتدا مهندسان شوروی سیستم “DITS” را پیشنهاد دادند؛ طرحی مطمئن اما محدود، چون بهصورت «نر» و «ماده» طراحی شده بود و نقش هر فضاپیما باید از پیش تعیین میشد. این مسئله انعطاف عملیات را کاهش میداد و در شرایط اضطراری کاربردی نبود.
در ادامه، مهندس ولادیمیر سیرویاتنیکوف راهحلی خلاقانه ارائه داد: سیستم اتصال محیطی آندروژن (APAS)، که در آن هر دو فضاپیما میتوانستند نقش مشابهی ایفا کنند. این طراحی با استفاده از سه بازوی راهنما، اجازه میداد هر فضاپیما همزمان نقش گیرنده و فرستنده را داشته باشد؛ نوآوریای که سرانجام مورد توافق هر دو طرف قرار گرفت.
نسخه APAS-75 این سیستم، امکان اتصال موفق سایوز شوروی به آپولوی آمریکا را در مدار فراهم کرد؛ لحظهای تاریخی که در آن دو ملت، در فضا به هم رسیدند. بعدها نسخههای پیشرفتهتر این فناوری، در ایستگاه فضایی میر و ایستگاه فضایی بینالمللی برای اتصال شاتلهای آمریکایی نیز به کار گرفته شد.
در میان ماکتهای فنی موزه، مدل مهندسی فضاپیمای «انرگیا–بوران» با مقیاس ۱:۱۰ جایگاه ویژهای دارد. این پروژه بلندپروازانه، آخرین برگ برنده اتحاد جماهیر شوروی در رقابت فضایی با آمریکا بود؛ پاسخی تمامعیار به برنامه شاتل فضایی ایالات متحده و در عین حال، گامی جسورانه در فناوری فضاپیماهای قابل استفاده مجدد.
«بوران» برخلاف نمونه آمریکایی، دارای سامانه نجات اضطراری برای خدمه بود و برای تحمل ۱۰۰ ماموریت طراحی شده بود. اما تنها یک پرواز انجام داد. اما دلیل این موضوع چه چیزی بود؟ شرایط فوقالعاده سخت ناشی از پرتاب با راکت سنگینوزن «انرگیا» که به فرسایش سیستم در مدار منجر شد. با این حال همین یک پرواز کافی بود تا بوران رکوردی را به نام خود ثبت کند: اولین فرود کاملا خودکار یک فضاپیمای سرنشیندار در جهان در ۱۵ نوامبر ۱۹۸۸.
ماکتی که امروز در موزه فضانوردی میبینید، بازتابی از بلندپروازیهای علمی و مهندسی است که شاید عمرش کوتاه بود، اما جایگاهش در تاریخ فضا تثبیت شده است.
قیمت بلیط موزه فضانوردی ۲۵۰ روبل است و بلیطها مستقیما از گیشههای موزه خریداری میشوند. خوشبختانه معمولا صف طولانی وجود ندارد و بازدید از موزه نیز حدود دو ساعت زمان میبرد. ساعات بازدید موزه فضانوردی عبارتند از:
ساعات بازدید خانه یادبود سرگئی کارالیوف:
حتما توجه داشته باشید که بلیط باید حداقل ۳۰ دقیقه پیش از زمان تعطیلی تهیه شود. همچنین بلیطهای خریداریشده قابل استرداد یا تغییر تاریخ نیستند.
اگر علاقهمند به دنیای فضا، فناوری و تاریخچه واقعی سفرهای فضایی هستید، موزه فضانوردی مسکو یکی از آن مقاصدی است که نباید از دست بدهید. مجموعهای کمنظیر از تجهیزات، اسناد و لحظات سرنوشتساز بشر در فتح آسمانها، همه در یک مکان گرد هم آمدهاند. برای داشتن تجربهای راحت، منظم و کامل، میتوانید به تور روسیه برای عید طاهاگشت بپیوندید. این تورها با برنامهریزی حرفهای، همراهی راهنمای فارسیزبان و بازدید از جاذبههای مهم مسکو از جمله همین موزه، سفر شما را به سفری پربار و خاطرهانگیز تبدیل میکنند. وقت آن رسیده که تاریخ را نه فقط بخوانید، بلکه از نزدیک لمس کنید.